ΝΕΡΑΙΔΑ

Στη νότια κορυφογραμμή της Πίνδου και στο κέντρο του ορεινού και απρόσιτου όγκου των Αγράφων, κουρνιασμένο στις ελατοσκέπαστες πλαγιές της Μάρτσας σε υψόμετρο 800-960 μέτρα, είναι κτισμένο το χωριό Νεράιδα.

 Παλαιότερα ήταν γνωστή με το όνομα Σπινάσα, σλαβικής προέλευσης, το οποίο άλλαξε το Μάρτιο του 1928 με βασιλικό διάταγμα.

Η Νεράιδα ανήκει στον Δήμο Ιτάμου Αγράφων.

Η πρώτη γραπτή αναφορά του χωριού είναι από το 1454, όταν σε οθωμανική απογραφή του σαντζακίου των Τρικάλων, αναφέρεται ως Ispinasa με πληθυσμό 23 νοικοκυριά. Το 1525, με τη Συνθήκη του Ταμασίου δόθηκαν προνόμια στα Άγραφα κι έτσι όλη η περιοχή άκμασε μέχρι το1770 και τα Ορλωφικά, οπότε το χωριό λεηλατήθηκε από τους Τούρκους, ως αντίποινα για τη δράση κλεφτών και αρματολών στα Άγραφα.

Περιοχή του χωριού κάποτε έπαθε μεγάλη κατολίσθηση και δημιουργήθηκε μια μικρή λίμνη-βάλτος, που διατηρήθηκε ως το 1920. Ο οικισμός ερήμωσε από το πέρασμα πανούκλας. Κατά το 1750, τμήματα ηπειρωτικών στρατιωτικών δυνάμεων εγκαταστάθηκαν στο χωριό, το οποίο ανοικοδομήθηκε, ενώ άλλες παραδόσεις αναφέρουν την έλευση στο χωριό τριών αδερφών από την Ήπειρο, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν και μοίρασαν τις εκτάσεις μεταξύ τους.

Το χωριό συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση του 1821, ενώ νωρίτερα, το 1808 η περιοχή είχε αποτελέσει θέατρο συμπλοκών του Κατσαντώνη με Τούρκους. Όσοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο χωριό, αγόρασαν την έκταση του χωριού το 1826 με τουρκικά συμβόλαια. Το 1883, ιδρύθηκε στο χωριό δημοτικό σχολείο.

Μεταπολεμικά, ο πληθυσμός της Νεράιδας άρχισε να μειώνεται και πολλοί απ' τους κατοίκους της περιοχής στη δεκαετία του '60 έγιναν μεταλλωρύχοι ή ναυτικοί για να επιβιώσουν.

Βορειοανατολικά και σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από το χωριό, βρίσκεται ο Ναός του Γενεσίου της Θεοτόκου, ο οποίος ιδρύθηκε το 16ο αιώνα.